Ageseske  perspektivurya po diwano istorikalno rrazil-pe yaznones ke si importantno te ashundyon le glasurya  hai storiyi kodolendar kai sas thodine regate worka kerdine mudi ande  l' ofisyalni dokementurya le mai zurale pudyariyange.  Thai-vi, studiyi tolmachimaske rodimos  ges gesestar sikaven e importantsiya te na xasawol bi-skramako o glaso le tolmachesko ande tolmachimata le tektsonge kai ramos.  O alomos swatonengo hai expresiyi, le stilurya alomatange, ideyi ideolodjikalni  hai kovle interventsiyi te mothol mai yazno, te splikayil  hai te pherel o xasarimos  ando transferimos le kontentosko katar yekh shib avryate, sa kodolo keren kontributsiya  to lel anglal o glaso ande wushalin kai del glaso ka o ãtori ande aver shib.  Kakya si chachune igalnones ande l' diwanurya le istorikalne sluchayimatenge hai le istorikalni rikordurya. Vorbitorya la istoriyako, roditorya hai tolmacha sas hamime ande but la Rromanya istoriyáki vash o publiko gineralno/prostovi manush gineralnones bi la partisipatsiyako le themenge Rromane. Ages, kana mai but Rromano them aven lilenge hai sikade, le treyabi kezdin te parruven polokkores. 

Si wuni egzemplurya kai Rromane glasurya sa-gata shinade neve swaturya te parruven le Gazhikane swaturya kai anavyaren istorikalni sluchayimata  kai azban le Rromane komunitaturya. Ande referentsiya kai rano istoriya Rromani, vash egzemplo, o lingwisto, Ian Hancock, shinadyas shtar swaturya te anavyaren le importantni  vekurya istorikalni  kai zhan-pe e migratsiya Rromani, yekha le stiglange ando kerimos le identitate ethikalno la komunitetosko. O navyarimos nashti tsinyardyol.  Worta sar Gazhikane shiba adoptisarde avre themenge swaturya te del referentsiyi kai sluchayimata kai si kulturalnone spesifikni hai importantni miyange barra ande istoriya, manai razono te gindisavol ke nashti sluchayil-pe o yekh-fyalo Rromanes.  Pala godya, kana diwanis (hai tolmachis) e istoriya Rromani, shai  gindis te adoptisaras le swaturya O Teljaripe (Telyarimos) te phenas o tradimos katar e Indiya, O Nakhipe (Nakhimos) to phenas o tradimos katar e Aziya zhi-ka e Ivropa, O Aresipe (Aresimos) te phenas  avimos ande Vizantiya hai O Buxljaripe (Buflyarimos) te phenas le migratsiyi  karing o Lamari. Te sikavas aver egzemplo, avre sluchayimata kai halyarde o Rromano them/narodo ande penge maladine historiya  si: o veko le rrobimasko ande Moldaviya thai Valaxiya, e Slobuzheniya ande kakale Printsipaliteturya ande 1855 (1842) thai 1856 (1847), hai e Djenosida le Rromane themeske katar le Kali Legiya/Nazisturya  ando veko o Mudarimos le Zhudovengo kai bushol  (Shoah Ivritskones) ando Duito Marimos La Lumiyako. Kakale trin vekurya ande Rromani istoriya anavyardyile Rromanes katar o Ian Hancock sar e Rrobija (Klaviya), e Desrrobireja (Slobuzheniya), thai O Baro Porrajmos (Baro Porrayimos). Ande wurma, bukya literarni butivar pheren ekh narodosko diwano istorikalno. Dui mishto-zhangle Rromane ãtorya, o Menyhért Lakatos (Ungriko) thai Matéo Maximoff (Franzuzo), ramosarde anda kakale maladine experiyentsiyi ande lenge noveli istorikalni, Füstos Képek (1975) hai Le prix de la liberté (1996) swakorro ando rrundo ramome.

Referentsiyi:

Hancock, Ian (2002), We are the Romani people. Ame sam e Rromane džene, Hertfordshire: University of Hertfordshire Press. Interface Collection, coordinated with Centre de recherches tsiganes, Paris.

Patrin, "Timeline", retrieved on 4 Sept 2011 at http://www.reocities.com/~patrin/timeline.htm