Lehçe bir dilin sosyal ve bölgesel türevidir. Lehçe belli bir yerde ve zamanda bir dili konuşan bir özel bir grubun kullandığı dil türevinin özgül niteliğini yansıtır. Dilbilimciler çeşitli Romanca lehçelerini sınıflandırma gayreti içerisinde olmuşlardır. Bir lehçeyi sınıflandırmak, genel olarak, bazı güçlükler doğurur çünkü dilbilimciler lehçenin dilbilimsel tanımı konusunda her zaman tam bir mütabakat içinde olmamışlardır. Göç, seyahat ve yerleşim biçimleri, yerleşik dilsel yapılara ve kategorilere dayanan sınıflandırma açısından güçlükler doğurur. Her ne kadar halen tartışılsa da, geçerliliğini koruyan bir yaklaşıma göre, Romancanın lehçe yapısı Vlaks/Vlaks olmayan ayrışımı aracılığıyla sistematize edilir. Tarihsel olarak Vlaks beş yüz yıldan uzun süre, Osmanlı hakimiyeti altındaki Voyvoda ve Moldavya’da (modern Romanya) köle olarak yaşamış Roman toplulukları ve kökeni bunlara uzanan gruplar tarafından konuşulan lehçelere gönderme yapar. Bu lehçeler Rumen dilinin yoğun tesiri altında kalmıştır. Vlaks lehçelerinden biri olan Kalderaš dünya genelinde belgelendiği üzere günümüzde en çok sayıda insanın konuştuğu, uluslararası forumlarda temel alınma eğilimi taşıyan lehçedir.

Günümüzde Roman Araştırmaları alanında çalışan çoğu dilbilimci ağırlıklı olarak seksen Romanca lehçesini dört ana gruba ayırmaktadır: Balkan, Orta, Kuzey ve Vlaks. Bazı dilbilimciler lehçelerin evrimi ve lehçeler arasındaki farkları Roman göçlerinin ve yayılmasının temel dalgaları aracılığıyla açıklama eğilimindedir. Diğer bir deyişle, Hindistan’daki Doğu “köken merkezine” ve Bizans Anadolusundaki Batı “etnik birleşim merkezine” diyakronik olarak daha yakın olan lehçeler, lehçelerin en eski gelişim döneminde henüz ortak olan dilsel yapıları korurken, Balkanlara, Avrupa’ya ve diğer bölgelere göçler aracılığıyla ortaya çıkan lehçeler, Romanca geliştikçe, diğer dillerle farkli düzeylerde eklemlenme yoluna gitmiştir.  Bununla birlikte farklı lehçeleri konuşan topluluklar arasında makul düzeyde anlaşma, özellikle belli başlı alanlardaki söz dağarcığının ortaklığı sayesinde mümkündür.

Bütün Romanca lehçeleri konuşuldukları bölgelerdeki diğer dillerin etkisi altında kalmıştır. Dünyanın bazı bölgelerinde lehçe konuşanları bağlantı içinde oldukları dillerin yalnızca sözcük dağarcığını değil, aynı zamanda gramer yapılarını da sahiplenmişlerdir. İspanya’da örneğin durum böyledir. Öngörülebileceği üzere, halen gelişmekte olan uluslararası Romanca standart dilinin değişkenliği nedeniyle, dili konuşanlar lehçelerini ilişki içinde bulundukları ulusun alfebesiyle yazma eğilimi gösterirler. Diğer çift dilli ya da çok dilli toplumlarda olduğu gibi, Romanca konuşanlar konuşma esnasında dilden dile geçme eğilimi gösterirler. Bu belirleyici etkenler bir araya getirildiğinde, kendilerine ait ulusal bir toprakları olmayan Romanların dili için ulusal sınırların ötesinde uluslararası bir standart ve ortografi belirleme konusunda bir fikir birliği aramanın ne kadar güç olduğu anlaşılır.

İlgili Referanslar:

Courthiade, Marcel and Alain Reyniers (eds), "Langue et culture: approche linguistique", Études tsiganes, Vol. 2, No. 22, Paris: Études tsiganes, 2005.

Hancock, Ian (1995), A Handbook of Vlax Romani, Columbus: Slavica Publishers, Inc.

Langues et cité, June (9), Special issue on the Romani language, Paris: Observatoire des pratiques linguistiques, Ministère de la Culture et de la Communication, 2007.

Matras, Yaron (2002), Romani. A Linguistic Introduction, Cambridge: Cambridge University Press.

Proctor, Edward (2008), Gypsy Dialects. A selected annotated bibliography of materials for the practical study of Romani, Hertfordshire: University of Hertfordshire Press.

Romani Project, School of Languages, Linguistics and Cultures at the University of Manchester, retrieved 4 Sept 2011 at http://romani.humanities.manchester.ac.uk/.

ROMLEX -- Romani dialect groups.