"Edebiyat" kategorisi, insanlık tarihi boyunca tanımsal olarak birçok farklı kavramla karşılaşmıştır. En klasik anlamda, belli bir takım sanatsal özellikler yansıtarak bunları yazılı ifadenin özel bir sınıfına yükselten çalışmalar bütününe değinmiştir. Tarihi dönem, ülke, dil, kültür ve tür cinsinden sınıflandırma eğilimleri olmuştur. Batı geleneği türleri epik, şiir, oyun, kısa hikâye ve romanı kapsamakta, ancak aynı şekilde makale, anı, biyografi felsefi tiyatro ve dini metinler gibi diğer türlere edebi değer yüklenmiştir. Dünya edebi ifade tarihleri şiirin geleneklerle süregelen önemli yerine değinirler. Edebi çalışmaların değeri çoğunlukla biçim, yapı, ilgi uyandıran anlatım, edebi araç ve teknikler, paylaşılan teamüller ve öncelikler gibi gözlenebilir kriterler cinsinden ölçülür, bu kriterlerin tümü edebi çalışmaları belirli bir tarz veya tür doğrultusunda tanımlanma olanağı sağlar. Teamüller ile özel terminoloji sözlüğü edebi eleştirmen ve edebiyat teoricilerinin edebi sanat çalışmalarını sınıflandırmalarına ve genel olarak bunların değeri ve ederi hakkında bir görüş birliğine varmaları imkânını sağlar. Edebi felsefe ve ideolojiler, düşünce okulları ve ilgili metodolojilere bağlı olarak seçtikleri kıstaslar, estetik ve yeniliği yorumlama ve değerlendirmelerine yardımcı olmaktadır. Bu süreçler diğer yollarla güçlendirilir. Edebi çevreler, salonlar, kitap kulüpleri, dernekler, dergiler, sürekli müşteriler, sponsorluklar, rekabet ve ödüller kanunların, klasiklerin, müfredat programının ve kültürel bilginin belirlenmesi ve şekillenmesi üzerinde etkisi olan doğrulama mekanizmaları olarak çalışır. Şifahen iletilen kültürel bilginin doğrulanmasına ilaveten 20. Yüzyıl edebiyat tartışmalarında “öznelliği” kabul etmesi yönünden önemlidir. Metin okuyucuları ve yorumlayıcıları olarak aktif rolleriyle metin anlamının yaratılmasına tamamıyla katkıda bulunan okuyucular özellikle önem arz etmektedir. Son olarak, edebi çalışmaların geçmişte çoğaltılmış basılı metinler veya bugünümüzde internetten indirilebilen bedelsiz e-kitaplar olarak bulunurluğu ve erişilebilirliği toplumlar içerisinde bilgi ve kültürü şekillendiren diğer bir kritik unsurdur.

Bir kategori olarak Roman edebiyatını tanımlamak her zaman kolay değildir. Çoğul bir terim olan Roman "edebiyatları", bazı kesimler tarafından edebi yapımı daha doğru temsil eden bir ifade olarak önerilmiştir. Akademisyen Milena Hübschmannová gibi diğerleri "Roman güzel sözler sanatını" (Romano šukar laviben) yeni yaratıcılık türlerinin usta nüanslarına dönüştürmek suretiyle yüzyıllardır süregelen, ancak gücünü yalnızca son dönemlerde yazılı ifadeye döken eski sözlü Roman geleneklerinin altını çizmiştir. Diğer sanatlarda olduğu gibi, Roman yazarları da birçok farklı ülkeden gelmekte olup farklı ulusal dillerinde ve Roman lehçelerinde yazmaktadır. Tarz, estetik, tür, tarihi dönem, dil veya coğrafi alan gibi belli bir takım kıstaslar içeren bir Roman edebi yazarları antolojisi bir kaç yayın olarak halen yapım aşamasındadır. Edebi (ve teatral) yapımın ilk örneklerinden biri Sovyetler Birliği’nde Ekim Devrimi sonrası dönemde hayata geçmiştir. Diğerlerinin yanında Alexander Vyacheslavovich Germàno, Nina Alexandrovna Dudarova, ve Mikhail Bezliudsko gibi yazarlar 1920 ve 1930ların Rus Roman edebi ve tiyatro akımına dâhildir. Polonyalı Roman asıllı kadın sanatçı Papùśza (Bronisława Wajs)’nın Polonyalı şair Jerzy Ficowski tarafından uyarlanan ve çevirisi yapılan şiirlerinin ortaya çıkmasıyla 20. Yüzyılın ortasında yeni bir edebi çığır açılmıştır. 1960 ve 1970’lerin sonlarında özellikle Prag Baharından sonra, kökü Doğu Avrupa ve Balkan ülkelerine dayanan, ancak günümüze kadar başka yerlerde devam eden daha verimli bir edebi yapım sürecine girilmiştir. Diğerlerinin yanında şu ülkelerden yazarlar bu sürece dâhildir: Slovak Cumhuriyeti (Elena Lacková, Dezider Banga; Çek Cumhuriyeti (Margarita Reisnerová); Kosova (Kujtim Paćaku, Ali Krasnići); Sırbistan (Slobodan Berberski, Rajko Đurić, Jovan Nikolić); Macaristan (József "Choli" Daróczi, Bari Károly, Menyhért Lakatos, Béla Osztojkán); Latvia/Russia (Leksa Manuś); Belarus (Valdemar Kalinin); Romanya (Luminiţa Cioabă), Bulgaristan (Sali Ibrahim); İspanya/Fransa (Matéo Maximoff); Fransa (Sandra Jayat, Luis Ruiz, Roberto Lorier, Lick, Esmeralda Romanez); Finlandiya (Veijo Baltzar); Almanya (Philomena Franz); Makedonya (Muharem Serbezovski, Ljatif Demir, Iliaz Śaban, Šaip Jusuf); Bosna Hersek (Hedina Sijerčić); Bosna/İtalya (Rasim Sejdić);İtalya (Alexian Santino Spinelli); Sırbistan/Avusturya (Ilija Jovanović); Avusturya (Johann Horvath, Ceija Stojka); İsviçre (Mariella Mehr); İspanya (José Heredia Maya, Joaquín Albaicín); Birrallık (Glyn Bramwell Evens-Romany, Charlie Smith); İsveç (Katharina Taikon); Kanada (Ronald Lee) ve Birleşik Devletler (Ian Hancock).Bu yazarların birçoğu aynı zamanda aktif çevirmenlerdir. Roman yazarları antoloji haline getirilmiştir, örneğin, Rromane Lila-Cigány Levelek-Roman Mektupları (2003), Антология на ромската поезия-Antologija e Romane Poezijake- Roman Şiiri Antolojisi (2002), Baxtaló Divès. Antologia a cura di Santino Spinelli (2001), ve Romane Poetongi Antologia (1995) gibi. Ian Hancock, Siobhan Dowd ve Rajko Đurić’in editörlüğünü üstlendiği ve 1998 yılında basılan The Roads of the Roma: A PEN Anthology of Gypsy Writers, İngilizce ilk uluslararası Roman antolojisidir. 2002 yılında Uluslararası Roman Yazarları Derneği (IRWA) kurulmuştur. Değişik dernek ve kuruluşlar tarafından belirli aralıklarla birçok haber bülteni, dergi ve gazete basılmıştır. Aynı zamanda edebi çalışmalar ve şiirlerden alıntılar yapma eğilimleri oluşmuştur. İtalya’da yıllık olarak düzenlenen Concorso Artistico Internazionale "Amico Rom" en çok bilinen Roman şiir yarışmasıdır.

İlgili Referanslar:

Bakker, Peter and Hristo Kyuchukov (eds), Publications in Romani useful for Romani language education, 2003.

Books LLC (2010), Romani Literature: Romani Poetry, Romani Writers, Memphis: Books LLC.

Courthiade, Marcel (2007), La Littérature des Rroms, Sintés et Kalés. Compendium à l`usage des étudiants de l`INALCO, Paris: INALCO.

Courthiade, Marcel and Jeanne Gamonet (eds), "La Littérature des Rroms, Sintés et Kalés." Missives (Paris: Société littéraire de La Poste et de France Télécom, 2002).

Đurić, Rajko (2002), Die Literatur der Roma und Sinti, Berlin: Edition Parabolis.

Ion Cioaba Foundation, "Rroma Writers", Romania. online.

Kovacshazy, Cécile (ed), "Littératures Romani : Construction ou Réalité ?", vols 1 and 2 (Nos. 36 and 37), Études tsiganes (Paris: Études Tsiganes, 2009).

Provot, Bernard (ed), "Littérature Romani," (4) Études tsiganes (Paris: Études Tsiganes, 1991).

ROMBASE, "Literature", University of Graz, Austria. Available online.

Williams, Patrick (ed), "La littérature des Tsiganes. Les Tsiganes de la littérature.", vol. 9, Études tsiganes (Paris: Études Tsiganes, 1997)