Kutsal metinler çoğunlukla toplumlarda anahtar bir rol oynamış, sadece dini ihtiyaçları karşılamakla kalmayıp aynı zamanda dilin normalleşmesi ve standartlaşmasına, edebiyatın ilerlemesine ve istikrarlı bir otoritenin kurulmasına katkıda bulunmuştur. Batıda çeviri tarihinin başlangıcı gerçekte Hristiyan İncilinin, Septuagint’in 2. BCE zamanında, ilk bilinen çevirisinin yapılmasıyla yakından ilgilidir. 4. Yüzyılın sonlarında Jerome (halen çevirmenlerin atası olarak bilinir) İncil’i Latin diline çevirmekle görevlendirilmiş, bunu takiben diğer dillere yapılan çevirilerde Vulgate önemli bir kaynak referans haline gelmiştir. 15. Yüzyıl Avrupa’sında yazılı basının devreye girmesiyle İncil birkaç yerel dile (Almanca, Fransızca, İngilizce) çevrilmiş ve bu sayede sadece genel nüfusun İncil’e erişimini sağlanmakla kalmamış, aynı zamanda yerel dillerin kullanılmasını da “geçerli” hale gelmiştir. İncil’in İngilizce King James versiyonu dini ve edebi bir referans olarak günümüze kadar gelmiştir. Luther’in 16. Yüzyılda yaptığı çevirinin Alman dilini standartlaştırdığına inanılır. 19. Yüzyılda İncil Yoruba ve Quechua gibi yazılı geleneği olmayan dillere dahi çevrilmiştir. United Bible Societies’den Eugene Nida, bu alanda yaptığı öncü çalışmasıyla ve bu çalışmasının modern batı çeviri tarihine uyarlanmasıyla tanınmıştır. Summer Institute of Linguistics (SIL) İncil’in birçok dile çevrilmesine destek vermeye devam etmekte ve dünyanın en kapsamlı dil veri bankalarından biri olan Ethnologue’un kaydını tutmaktadır. Çevrilmiş kutsal metinlerin dünyanın farklı bölgelerindeki tarihi gelenekleri dinamik bir araştırma sahası teşkil etmektedir. Budist metinlerin bölgesel Hint dillerine 2. ve 3. Yüzyılda, Sanskrit ve Çinceye ise Budist âlimlerin Çin’e yapmış olduğu seyahat vasıtasıyla çevrilmiş olduğu tahmin edilmektedir.

Farklı Roman topluları farklı dini mezhepleri benimsemiştir. Araştırmaların gösterdiğine göre Hindistan’dan ilk Hinduizm öğeleri günümüz ibadetlerinin bir kısmında mevcuttur, örneğin Saintes-Maries-de-la-Mer (Fransa), Sara e Kali’ye yapılan hac yolculuğu, Vayu tanrısına dilsel referanslar ve Ayurvedic ritüel saflık ve kirlilik kavramlarında olduğu gibi. Roman toplulukları ilk defa Bizans Anadolu’sunda Hristiyanlıkla karşılaşmıştır. Avrupa’da zaman zaman dini otoritelerin zulmüne maruz kalmışlardır. Bununla birlikte çoğunluğu Roman toplumlarında Roman Katolikliği, Protestanlık, Evangelistlik ve Ortodoks Hristiyanlığı gibi değişik şekillerde görülen Hristiyanlığı benimsemiştir. Türkiye ve Balkanlarda yaygın olan başka bir din ise Müslümanlıktır. Bosna Hersek ve Makedonya, Üsküp’ün Šutka adında bir varoş bölgesinde yaygın olarak benimsenmiştir. Dini metinlerin roman diline ilk çevirileri daha çok Hristiyan duaları niteliğinde olup İncil’in ilk çevirisinin gerçekleşmesi 20. Yüzyılı bulmuştur. Halen İncil pasajlarının birkaç farklı lehçeye çevirisi bulunmaktadır: Kalderaš, Lovari, Usari, Baltic, Sinti, Balkan, Pan Rromani,ve Erlii. Matéo Maximoff Tevrat’ı Kalderaš lehçesine, Valdemar Kalinin ise İncili Baltık Roman diline çevirmiştir. Çağdaş dönemde birçok Roman toplumu Roman kiliselerine katılmış ve 20. Yüzyılın ortasından bu yana bazı Avrupa ülkelerinde önem kazanan Evangelizm inancı ve Pentekostal Kilise’ye mensup olmuşlardır. Roman papazlar Roman çevirmen kullanmakta, Evangelist çalışmalarında Roman geleneksel şarkılarına yer vermektedir. Bu tarzın en bilinen papazlarından biri "Gypsy Smith"tir. Kuran’ın Boşnak şarkıcı Muharem Serbezovski tarafından çevrilmesi gibi Müslümanların dini metinleri de roman diline çevrilmiştir. 

İlgili Referanslar:

Hancock, Ian, "Romani ("Gypsy") Religion", RADOC, 2001.

Pasqualino, Caterina (ed), "Religions revisitées", Études tsiganes, No. 20, Paris: Études tsiganes, 2004.

Slavkova, Magdalena, “A Critical View of Contemporary Romology: Employing the Evangelical Sources”, Сохань, П., Н. Зiневич (Ред.) Роми Украïни: iз минулого в майбутнэ. Науковi записки. Т. 15. Киïв: Национаљна Академiя Наук Украïни, Институт украïнськоï Археографiï та джерелознавства iм М.С. Грушевського (2008) 385-394.

Tcherenkov, Lev and Stéphane Laederich (2004), The Rroma (2 vols), Basel: Schwabe AG Verlag.