Teatral çalışmalar uzun zamandan beri Batıda edebiyat bağlamında "drama" olarak ele alınarak, örneğin eski Yunan, Roman ve klasik Avrupa oyunlarında görünen şekliyle vurgu başlıca yazılı metin üzerinde yoğunlaşmıştır. 1990’larda akademisyenler dünya üzerinde farklı kültür ve insanların tiyatro tarihlerini araştırarak incelemiştir. Aynı zamanda sözlü kültür ve geleneklere dayanarak performansın boyutlarına daha sistematik bir şekilde yoğunlaşmaya başlamışlardır. Hikâye anlatıcılar ve ozanlar tarafından sürekli olarak dilden dile dolaşan ve icra edilen Gilgamesh (Sumeria) Mahabharata ve Ramayana (Hindistan), ve İlyada ve Odise (Yunanistan), gibi ilk sözlü epik metinler, zamanla ilk tiyatro ifadelerinin bir kısmına aktarılan söz söyleme ve dramatik aktarma öğeleri ve araçları yönünden incelenmiştir. Tarih boyunca, farklı ihtiyaçlar teatral ifadenin dünya çapında ses bulmasını tetiklemiştir. Bazı durumlarda, ağırlıklı olarak ayni ve dini törenlere dayanmıştır (Şamanist, gizemli ve tutkulu oyunlar). Aynı zamanda yüksek kültürün ifadesi olarak görkemli mahkemeler, devletler ve milletler tarafından beslenmiş ve desteklenmiştir (Çin’deJīngjù, Japonya’da Noh, Fransa’da 17. Yüzyıl klasik çağı). Sürekli olarak popüler, sokak tiyatrosu ve karnavalı olarak ortaya çıkmış, çoğunlukla kukla ve gölge oyunları (Osmanlı Türk Karagöz), ve doğaçlama İtalyan commedia dell`arte gibi daha eski icra geleneklerinden faydalanmıştır. Modern çağ sadece çağdaş müzik ve varyetenin değil, aynı zamanda politik tiyatronun değişik şekillerinin: eleştirel tiyatro (sömürge karşıtı); protest tiyatro (Güney Afrika’da ırkçılık karşıtı); ile sosyal hareketlerin ve aktivist tiyatronun (Brezilyada Ezilenlerin Tiyatrosu) müjdecisidir. Birleşik icralar ve tiyatronun sağlık konularına (HIV/AIDS) ve sosyal sorunlara (ırkçılık ve ayrımcılık) dikkat çekmesi sebebiyle birçok çağdaş tiyatro inisiyatifi daha çok topluma dayanan, interaktif, kültürlerarası ve eğitsel ifadeler arayışındadır.

Modern Roman tiyatrosunun başlangıcı her ne kadar herhangi bir yerdeki tiyatro geleneklerine benzer bir takım eğilimler sergilese de, tüm Roman dili ve kültürünü küresel anlamda birleştiren tek bir bölge veya ulus devletin var olmayışı gibi belli başlı karakteristik özellikleri bulunmaktadır. Aynı şekilde Roman tiyatrosu, Romanların yerel olarak yaşadığı ülkelerde birden fazla tarih, dil ve kültürel gelenek ile iç içe geçmiştir. Tarihsel olarak Roman topluluklarının (13.-15. Yüzyılda Bizans’tan Osmanlı hükümdarlığına geçmiş olan) Anadolu’ya yerleşmiş olduğu gerçeği göz önüne alındığında Karagöz gölge ve kukla oyunlarının Romanlar arasında yayıldığına dair bazı referanslar bulmak sürpriz olmaz. İlk profesyonel Roman tiyatro topluluğu 1931 yılına kadar ortaya çıkmamıştır. Bazı Roman estetik ifadelerinin halk diline çevrilmesini savunan Sovyetler Birliği döneminin asimilasyon politikalarına rağmen, ağırlıklı olarak arasına bazı Roman pasajları ve müziğinin serpiştirildiği bir Rusça ile icra edilen Moskova merkezli Teatr Romen ün kazanmıştır. İkinci ve muhtemelen en meşhur profesyonel Roman tiyatro topluluğu olarak ortaya çıkan grup Makedonya Üsküp’te Rahim Burhan tarafından kurulan Roma Tiyatro Phralipe’dir. Yugoslavya’nın dağılmasıyla birlikte, tiyatro 2003 senesinde Köln’e taşınmadan evvel Almanya Mülheim’a taşınarak 1991-2001 yılları arasında Ruhr Tiyatrosunda performans sergilemiştir. Genellikle Roman diline çevrilmiş olan uluslararası klasikleri icra etmişlerdir. Üçüncü en bilinen profesyonel Roman tiyatrosu 1994 yılında Slovakya Košice’de kurulmuş olan Romathan’dır. Uluslararası bilinirliği olan oyun çevirilerinin yanında Roman ve Slovak dilinde de orijinal çalışmalar sergilemişlerdir. 1999 yılında Rhizomfilm topluluk hakkında bir belgesel hazırlamıştır. 21. Yüzyıl başlarında farklı ufak gruplar tarafından birçok insiyatif ve yapımlar ortaya çıkarılmıştır. 2010 yılında, Macaristan’ın Pecs şehrinde(Avrupa Kültür Başkenti) düzenlenen Roman tiyatro festivali bağlamında Romano Centro Rácz Aladár Közösségi Ház yetişkin ve çocuklar için bir hafta süren bir Roman tiyatro programı sunmuştur. Troupe Caravane grubu 1980 yılından beri Avrupa dışında Kanada’da performans sergilemiştir. Ayrıca Fransa’da Alexandre Romanès’ın idaresindeki Cirque Romanès gibi Roman sirk performansından bahsetmeye değer. Son olarak, farklı türlerde eserler veren Roman yazarları aynı zamanda tiyatro oyunları da kaleme almıştır. Bunlar arasında Rajko Đurić (Sırbistan), Marcel Hognon (Fransa), José Heredia Maya (İspanya), Santino Spinelli (İtalya), Jovan Nikolić (Sırbistan) & Ruždija Russo Sejdović (Karadağ), Ali Krasnići (Arnavutluk) ve Kujtim Paćaku (Kosova) gibi yazarlar bulunmaktadır.

İlgili Referanslar:

Bakker, Peter and Kyuchukov, Hristo (eds), What is the Romani language? (Paris / Hertfordshire: Centre de recherches tsiganes / University of Hertfordshire Press, 2000).

Courthiade, Marcel. "Le Théâtre Rromani dans le contexte Balkanique." Bulletin de l`Association des Anciens Élèves de l`INALCO (Paris: INALCO, Oct 2001).

Courthiade, Marcel. "Le Théâtre d`expression Rromani." Les Cahiers Maison Antoine Vitez Centre International de la Traduction Théâtrale (Montpellier: CLIMATS, 2001).

Lemon, Alaina (2000), Between Two Fires. Gypsy Performance and Romani Memory from Pushkin to Postsocialism, Durham / London: Duke University Press.

Madison, D. Soyini and Judith Hamera (eds), The SAGE Handbook of Performance Studies (Thousand Oaks: SAGE Publications, 2006).

Rawlings, Keith. "Deeper Investigations into Shadow Theatre and Puppetry." Updated online March 2011.

Rubin, Don (ed), The World Encyclopedia of Contemporary Theatre series (London / New York: Routledge, 1998).

Slichenko, Nikolai. "From Campfire to Footlights: Gypsies in the Theatre." The Patrin Web Journal online.

Williams, Gary Jay (ed), Theatre Histories: An Introduction (New York / London: Routledge, 2006).